Een hormoonspiraal is een klein plastic voorwerp dat kleine hoeveelheden hormoon uitscheidt om zwangerschap te voorkomen.
Dit artikel is deel van onze Anticonceptie Collectie!
In dit artikel
Notitie: de informatie hieronder komt uit bronnen (1-5), tenzij anders aangegeven.
Wat is het?
De hormoonspiraal is een klein plastic voorwerp dat kleine hoeveelheden van het hormoon levonorgestrel uitscheidt. Dat is een synthetische (in een lab gemaakte) versie van het natuurlijke hormoon progesteron (dit leggen we hieronder uit). Een spiraal wordt in de baarmoeder geplaatst. Dit kan heel snel gebeurd zijn (vijf minuten), maar het kan ook langer duren of meerdere pogingen nodig hebben. De spiraal moet elke 3 tot 7 jaar vervangen worden, afhankelijk van het merk.
Het inbrengen van een spiraal wordt vooraf gegaan door een bekkenonderzoek. Je arts wil dan in de vagina kijken en de baarmoederhals en baarmoeder onderzoeken, soms ook met een echo. Meestal gebruikt de arts eerst diens vingers, daarna een eendenbek (speculum). Dat kan ongemakkelijk zijn, zowel fysiek als mentaal. Laat het je arts weten als je nerveus bent voor het onderzoek en de ingreep, of als je je niet prettig voelt.
Het inbrengen of verwijderen van een spiraal kan heel pijnlijk zijn. Je kunt pijnstillers van de drogist proberen voordat je naar je afspraak komt, maar het beschikbare bewijs wijst erop dat dit niet heel goed werkt voor deze pijn. Een lokale verdoving is soms ook mogelijk. Vraag aan je arts wat de mogelijkheden precies zijn.
Hoe werkt het?
Levonorgestrel is een synthetische (in een lab gemaakte) versie van het natuurlijke hormoon progesteron. Dit hormoon verdikt het slijm in de baarmoederhals, waardoor zaadcellen tegengehouden worden en geen eitje kunnen bevruchten. Het hormoon maakt ook het baarmoederslijmvlies een stuk dunner, waardoor vaak (afhankelijk van het type hormoonspiraal) het bloeden en de pijn tijdens de menstruatie verminderen. Dat is ook waarom een spiraal soms wordt aangeraden bij mensen met endometriose, omdat het met de klachten kan helpen.
Een spiraal heeft twee touwtjes aan de onderkant waarmee je arts hem eruit kan halen. Ze zijn ook handig om te zien of je spiraal nog wel op zijn plek zit. Je arts zal je misschien adviseren om regelmatig even te voelen of je de touwtjes er nog zijn. Dit omdat sommige mensen hun spiraal er spontaan uitdrijven - de spiraal komt dan opeens uit je baarmoeder en kan helemaal uit het lichaam komen. Dit komt het vaakst voor in de eerste maand nadat de spiraal geplaatst is. Recent onderzoek laat ook zien dat gebruik van een menstruatiecup de kans op uitdrijving groter kan maken (6). Soms kan je dit voelen, maar soms ook niet. Als je denkt dat je jouw spiraal kwijt bent, neem dan contact op met je arts en gebruik een andere methode van anticonceptie totdat je zeker weet dat je spiraal er nog in zit.
De touwtjes kunnen soms oncomfortabel zijn voor een seksuele partner, omdat ze voelbaar kunnen zijn voor een penis. Meestal doet dat geen pijn, maar als dat wel zo is dan kun je je dokter vragen om de touwtjes korter te maken. Dat kan helpen
Maak je geen zorgen dat je per ongeluk je spiraal eruit kunt halen of verplaatsen tijdens seks of sporten. Dat is heel onwaarschijnlijk. Een penis, seksspeeltje of vinger kan niet de baarmoederhals in gaan, en komt dus niet bij de spiraal in de baarmoeder. Zelfs bij penetratie met een vinger is het heel onwaarschijnlijk dat je per ongeluk de spiraal eruit trekt. Het kan wel gebeuren dat je spiraal er vanzelf al uit kwam en dat je dit pas opmerkte tijdens seks. Als je veel krampen krijgt of je gaat bloeden, of je voelt iets hards uit je baarmoederhals steken, neem dan contact op met je dokter.
Hoe effectief is het?
Hormoonspiralen zijn heel effectief. Zowel bij perfect gebruik als bij typisch gebruik is de bescherming bijna 100%. Er komen ongeveer 2 tot 8 zwangerschappen per 1000* mensen per jaar voor bij dit voorbehoedsmiddel. Dat is dus ongeveer 0,2 tot 0,8% kans op zwangerschap.
Wat zijn mogelijke bijwerkingen?
Bijwerkingen zijn bijvoorbeeld acne (puistjes), hoofdpijn, gevoelige borsten, misselijkheid, gewichtstoename, verandering in de stemming of verandering in je bloedingspatroon (meestal onregelmatig kleine beetjes bloeden in het eerste halfjaar na plaatsing, daarna heel licht of niet menstrueren).
In heel zeldzame gevallen maakt de spiraal een gaatje in de wand van je baarmoeder (perforatie). Ten laatste krijgen sommige mensen cysten op hun eierstokken.
Sommige mensen krijgen een infectie nadat de spiraal geplaatst is, maar dat komt eigenlijk alleen voor als je al een infectie van je baarmoederhals had terwijl de spiraal geplaatst werd (bijvoorbeeld een soa). Daarom kan je arts eerst een soa-test willen doen voordat die een spiraal bij je plaatst, als je een hoger risio op soa's hebt (bijvoorbeeld als je seksueel contact hebt met veel verschillende mensen of als je sekswerker bent). Je arts kan je daarom een paar vragen over je seksuele gewoontes stellen om in te schatten wat je risico is.
Ten laatste kan een spiraal je risico op een buitenbaarmoederlijke zwangerschap verhogen in het geval dat je toch zwanger wordt. Als je meer wil weten over buitenbaarmoederlijke zwangerschappen, lees dan dit artikel.
Een hormoonspiraal kan je risico op baarmoederhalskanker en baarmoederslijmvlieskanker verminderen, en kan ook de klachten van menstruatie verminderen (zoals kramp en bloeden).
Slechts een deel van de mensen die deze methode gebruiken zal (sommige van) deze bijwerkingen krijgen, en sommige mensen zulllen bijwerkingen krijgen die hier niet bij staan. Of jij er wel last van gaat krijgen hangt af van veel verschillende factoren.
Wanneer kan ik hem niet gebruiken?
Wanneer je zwanger bent, een infectie in het bekken hebt, baarmoeder- of baarmoederhalskanker hebt, of bepaalde reumatische ziektes, ernstige bloedarmoede of genitale bloeding door onbekende oorzaak hebt, of wanneer je baarmoeder een vorm heeft waardoor een spiraal niet zal passen (of dat het niet veilig is). Je kunt ook geen hormoonspiraal gebruiken als je borstkanker hebt of hebt gehad.
Soms kun je toch een koperspiraal krijgen, ook al heb je een van bovenstaande dingen. Praat met je arts om erachter te komen of jouw gezondheidsproblemen inderdaad betekenen dat je geen hormoonspiraal kunt krijgen. Soms kun je in plaats daarvan wel een koperspiraal krijgen.
Werkt het meteen?
Dat hangt ervan af. Als je hormoonspiraal wordt geplaatst binnen 7 dagen na het starten van je menstruatie, dan is hij meteen effectief. Als je spiraal later wordt geplaatst, dan moet je nog een ander voorbehoedsmiddel gebruiken (bijvoorbeeld een condoom) om een zwangerschap te voorkomen in de 7 dagen na plaatsing. Dit moet ook als je meer dan drie weken geleden bent bevallen en geen borstvoeding geeft. Check bij je dokter wat van jou op toepassing is als je het niet zeker weet.
Wat gebeurt er met mijn vruchtbaarheid als ik stop?
Je vruchtbaarheid komt meestal binnen een maand terug na het verwijderen van de spiraal (7).
Beschermt het tegen seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA's)?
Nee. Alleen hormonen beschermen niet tegen soa's. Als je seks hebt met een nieuw persoon of iemand die zich nog niet heeft laten testen op soa's, gebruik dan ook een condoom.
*Mensen betekent hier iedereen die zwanger kan worden, onder wie meisjes, vrouwen, en non-binaire en personen en transgender mannen die nog hun baarmoeder, vagina en eierstokken hebben
Ben je benieuwd naar andere opties om jezelf tegen ongewilde zwangerschap te beschermen? Lees dan hier over andere methodes van anticonceptie!
Dit artikel wordt nog medisch beoordeeld.
Medewerkers
Auteur Juliëtte Gossens
Reviewers Sophie Oppelt en Selina Voßen
Redacteur Juliëtte Gossens
Vertaler Juliëtte Gossens
Bronnen
McFarlane I (ed.). Seeing the unseen: The case for action in the neglected crisis of unintended pregnancy. United Nations Population Fund. 2022. Available from: https://www.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/EN_SWP22%20report_0.pdf
Hacker NF, Gambone JC, Hobel CJ (eds.). Hacker & Moore’s Essentials of Obstetrics & Gynecology. 6th ed. Philadelphia: Elsevier; 2016.
Hoffman BL, Schorge JO, Halvorson LM, Hamid CA, Corton MM, Schaffer JI (eds.). William’s Gynecology. 4th ed. New York: McGraw-Hill Education; 2020.
Centers for Disease Control and Prevention. The United States Medical Eligibility Criteria for Contraceptive Use, 2016 (US MEC). Available from: https://www.cdc.gov/reproductivehealth/contraception/mmwr/mec/summary.html
Centers for Disease Control and Prevention. 2016 U.S. Selected Practice Recommendations for Contraceptive Use (U.S. SPR). Available from: https://www.cdc.gov/reproductivehealth/contraception/mmwr/spr/summary.html
Long J, Schreiber C, Creinin M, Kaneshiro B, Nanda K, Blithe D. Menstrual Cup Use and Intrauterine Device Expulsion in a Copper Intrauterine Device Contraceptive Efficacy Trial [OP01-1B]. Obstetrics & Gynecology. 2020;135(5 [Supplement]):15. DOI: 10.1097/01.AOG.0000662872.89062.83
Girum T, Wasie A. Return of fertility after discontinuation of contraception: a systematic review and meta-analysis. Contraception and Reproductive Medicine. 2018;3:9. DOI: 10.1186/s40834-018-0064-y
Let op: de informatie die we hier voor je verzamelen is strikt voor educatieve doeleinden. Als je je niet goed voelt of als je enige klachten of vragen over je gezondheid hebt, neem dan alsjeblieft contact op met je arts of andere relevante zorgmedewerker. Wij geven geen medisch advies.
Comments