De eierstokken zijn de geslachtsorganen van de meeste vrouwelijke lichamen. Ze produceren eitjes, die in de wetenschap ook wel "oöcyten" worden genoemd. Je hebt een eierstok links en rechts van de baarmoeder. De eierstokken vervullen eenzelfde soort functie als de zaadballen.
Dit artikel wordt nog medisch beoordeeld.
Medewerkers
Schrijvers Darina Obukhova en Juliëtte Gossens
Reviewers Sophie Oppelt
Redacteur Juliëtte Gossens
Vertaler Juliëtte Gossens
Menselijke oöcyten (eitjes) zijn grote cellen die zich in de eierstokken ontwikkelen vóórdat je geboren bent. Dit zijn de cellen die tot een zwangerschap leiden als ze bevrucht worden door zaadcellen.
De eicellen ontwikkelen zich binnen zogenaamde follikels. Elke follikel bestaat uit een eicel en verschillende ondersteunende cellen (granulosa cellen). Een vrouwelijke foetus (baby in de buik) heeft zo'n 7 miljoen eicellen bij 6 maanden zwangerschap (1). Maar de meeste daarvan zullen snel weer afgebroken worden, zelfs nog voor de geboorte. Op het moment van de geboorte zijn er nog ongeveer 2 miljoen oöcyten over (2). Tegen de tijd dat de puberteit begint, zijn er nog zo'n 400 duizend over (1). Slechts 0,1% daarvan (ongeveer 400 eitjes) zullen volledig rijpen tot eicellen die deel kunnen nemen aan de eisprong en zo bevrucht kunnen worden.
Het totale aantal van gezonde eitjes in je eierstokken op een bepaald moment heet het ovariële reserve. Dit zijn alle eitjes die beschikbaar zouden kunnen komen voor bevruchting door eicellen. De grootte van het reserve slinkt naarmate je ouder wordt. Je kunt hier meer lezen over het ovariële reserve.
In dit artikel
De ontwikkeling van oöcyten en follikels
Alle oöcyten (eicellen) bevinden zich in hun eigen follikel, een beschermende en voedende structuur. Deze follikels rijpen met de tijd. Het kost een eitje ongeveer een jaar om volledig te rijpen (2, 3), en daarna is het klaar voor de eisprong.
Tijdens de ontwikkeling van een follikel worden vier verschillende stadia doorlopen (3, 4). Dat gebeurt door de invloed van hormonen. In eerste instantie komen die hormonen vanuit de directe omgeving van het eitje (namelijk de andere cellen in de eierstok). Later reageert het eitje ook op hormonen afkomstig uit het brein (2).
We leggen hieronder de verschillende stadia van de ontwikkeling van een eicel uit.
Stadium 1: Primordiaal follikel
De primordiale follikels zijn aanwezig in je eierstokken terwijl je nog een foetus bent. Dit zijn heel kleine structuurtjes, met slechts één laagje ondersteunende cellen (granulosa cellen) die het eitje bedekken. De meeste van deze follikels zullen door de tijd heen afgebroken worden, maar sommige ontwikkelen zich verder.
Die oöcyten (eicellen) in primordiale follikels beginnen zich te delen om echte geslachtscellen te worden. Dit proces heet meiose. Ze zullen in eerste instantie maar een deel van dit proces voltooien. De rest zal later volgen. Voor nu heten de oöcyten primaire oöcyten (5).
Stadium 2: Primair follikel
In de puberteit wordt het laagje van ondersteunende cellen een beetje dikker. Er vormt zich ook een laag van eiwitten rond het eitje om het te scheiden van de ondersteunende cellen en om het nog beter te beschermen. Dit laagje heet de zona pellucida. Het follikel heet nu een primair follikel.
Stadium 3 en 4: Secundair en tertiair (antraal) follikel
Het wordt nog wat ingewikkelder. In de volgende ontwikkelingsfase splijt het buitenste laagje cellen in het follikel (de ondersteunende cellen) in tweën. Het buitenste laagje heet de theca externa, en het binnenste laagje heet de theca interna. Het woord "theca" betekent "omhulsel". Er vormen zich ook bloedvaten tussen deze twee laagjes. Die zijn belangrijk voor de aanvoer van voedingstoffen en hormonen naar het follikel om de groei te ondersteunen.
Dan vormt zich een holte naast het eitje in het follikel. Deze holte is gevuld met vocht. De holte heeft een naam: het antrum. Wanneer het antrum zich heeft gevormd, kun je het follikel zien op een echo. Dat wordt onder andere gebruikt bij vruchtbaarheidsbehandelingen, zoals je hier kunt lezen. Dit laatste stadium is ook het moment waarop de eicel weer een beetje verder komt in de celdeling. Het eitje is dan een secundaire oöcyt. Maar nog steeds wordt de celdeling niet helemaal afgemaakt. Dat gebeurt alleen als het eitje door een zaadcel wordt bevrucht (5, 6).
Niet alle onderzoekers zijn het met elkaar eens over wanneer een follikel een tertiar follikel wordt, maar de meesten trekken de grens bij het ontwikkelen van het antrum. De termen tertiair follikel en antraal follikel betekenen daarom meestal hetzelfde: een follikel in het laatste stadium van de ontwikkeling, waarin zich een holte met vocht bevindt (het antrum). Binnen dit stadium zijn er ook nog verschillende sub-stadia en onderverdelingen, maar dat is te gedetailleerd en complex voor dit artikel. Als je geïnteresserd bent, verwijzen we je naar referentie 3.
Tijdens elke menstruatiecyclus wordt één tertiair follikel in de eierstok het grootst (3). Dit is het dominante follikel. Alléén het dominante follikel zal deelnemen aan de eisprong. De rest van de tertiaire follikels in die cyclus zullen verschrompelen en afgebroken worden. Dat heet atresie en is een vorm van apoptose. Apoptose is een nette en gestructureerde manier voor een cel om te sterven. Dit proces, waarin één follikel dominant wordt en de rest afsterft, herhaalt zich elke menstruatiecyclus.
Bronnen
Ruth K, Perry J, Henley W et al. Events in Early Life are Associated with Female Reproductive Ageing: A UK Biobank Study. Scientific Reports. 2016;6:24710. DOI: 10.1038/srep24710
Cox E, Takov V. Embryology, Ovarian Follicle Development. In: StatPearls. Treasure Island (USA); StatPearls Publishing; 2022.
Williams CJ, Erickson GF. Morphology and Physiology of the Ovary. In: Feingold KR, Anawalt B, Boyce A et al (eds.). Endotext. http://www.endotext.org/; 2012.
Coelho Neto MA, Ludwin A, Borrell A, Benacerraf B, Dewailly D, Da Silva Costa F et al. Counting ovarian antral follicles by ultrasound: a practical guide. Ultrasound in Obstetrics & Gynecology. 2017;51(1):10-20. DOI: 10.1002/uog.18945
Peckham M. The Histology Guide. Available from: https://www.histology.leeds.ac.uk/female/FRS_ova.php [Accessed January 15th, 2023]
He M, Zhang T, Yang Y, Wang C. Mechanisms of Oocyte Maturation and Related Epigenetic Regulation. Frontiers in Cell and Developmental Biology. 2021;9:654028. DOI: 10.3389/fcell.2021.654028
Let op: de informatie die we hier voor je verzamelen is strikt voor educatieve doeleinden. Als je je niet goed voelt of als je enige klachten of vragen over je gezondheid hebt, neem dan alsjeblieft contact op met je arts of andere relevante zorgmedewerker. Wij geven geen medisch advies.
Comments