Amenorroe (ah-men-o-REU) is de afwezigheid van menstruatie, waarbij je één of meerdere menstruaties hebt gemist. Amenorroe kan gesplitst worden in primaire en secundaire amenorroe, afhankelijk van of je je eerste menstruatie al gehad hebt.
Dit artikel wordt nog medisch beoordeeld.
Medewerkers
Auteur Lea Dörner
Reviewers Sophie Oppelt, Carolin Becker en Marjan Naghdi
Redacteur Juliëtte Gossens
Vertaler Juliëtte Gossens
In dit artikel
Wat is amenorroe?
Amenorroe is de afwezigheid van menstruatie. Je hebt dan één of meerdere menstruaties gemist. De aandoening valt in de categorie primair of secundair; beide leggen we hieronder uit (1, 2).
Tijdens en na de puberteit gaat iemand met vrouwelijke voortplantingsorganen (eierstokken en een baarmoeder) maandelijks door een serie veranderingen, die gezamelijk de menstruatiecyclus worden genoemd. Voor meer uitgebreide informatie hierover hebben we een artikel over de menstruatiecyclus geschreven dat je hier kunt vinden.
Ieders cyclus is uniek en de lengte verschilt per persoon. Gemiddeld duurt een normale cyclus tussen de 21 en 35 dagen (3). Het kan helpen je patroon in de gaten te houden, omdat je cyclus je soms iets kan vertellen over je algemene gezondheid en welzijn. Afhankelijk van je persoonlijke voorkeur kun je hier een app of kalender voor gebruiken (1).
Laten we nu primaire en secundaire amenorroe gaan verkennen.
Primaire amenorroe
Primaire amenorroe betekent dat je nog geen eerste menstruatie (de zogenaamde menarche) hebt gehad. Bij iemand van het vrouwelijk geslacht is de menarche een laat teken van de puberteit. Meestal krijgt iemand voor de eerste keer een menstruatie nadat de secundaire geslachtkenmerken zijn ontwikkeld. Voor de meeste meisjes en tieners met een vrouwelijk voortplantingsstelsel gaat het dan om borstgroei, haargroei onder de oksels en in de schaamstreek, en lengtegroei (4).
Primaire amenorroe is van toepassing op tieners van 15 jaar of ouder die al secundaire geslachtskenmerken hebben maar nog niet menstrueren. De term is ook van toepassing op tieners van 13 jaar of ouder die nog geen secundaire geslachtskenmerken hebben (4).
Secundaire amenorroe
Secundaire amenorroe betekent dat er afwezigheid van menstruatie is nadat je wel een menarche (eerste menstruatie) hebt gehad. Om specifiek te zijn: wanneer er 3 of meer maanden geen regelmatige menstruatie heeft plaatsgevonden. Ook wordt de term gebruikt als je niet meer menstrueert nadat je 6 maanden een onregelmatige menstruatie hebt gehad.
De afwezigheid van menstruatie kan veel verschillende oorzaken hebben, afhankelijk van iemands leeftijd en seksuele activiteit.
De meest voorkomende oorzaken van secundaire amenorroe zijn fysiologisch - wat betekent dat ze een normaal en gezond gevolg zijn van wat er in je lichaam gebeurt op dat moment. Voorbeelden zijn zwangerschap, menopauze (de overgang) en borstvoeden. Borstvoeden wordt soms zelfs gebruikt als een vorm van anticonceptie.
Als deze oorzaken zijn uitgesloten, dan zijn de meeste oorzaken van primaire en secundaire amenorroe hetzelfde. Alleen als de fysiologische oorzaken zijn uitgesloten kunnen we spreken van een aandoening waarbij er een onderliggend probleem is (1, 2, 5).
In het vervolg bespreken we een aantal mogelijke oorzaken van de afwezigheid van je menstruatie. Maar het is altijd het best om jouw geval te bespreken met je eigen arts!
Oorzaken van amenorroe
Om mogelijke oorzaken van primaire en secundaire amenorroe te begrijpen is kennis van de hormonale systemen die de puberteit en de menstruatiecyclus regelen nodig.
In het bijzonder speelt de hypothalamische-hypofysische-gonadale (HHG) as een belangrijke rol (6). Dit systeem verbindt de hypothalamus en de hypofyse in de hersenen met de geslachtsklieren (de eierstokken en zaadballen). Aan het begin van de puberteit wordt deze as geactiveerd en worden er hormonen aangemaakt die de menstruatiecyclus regelen (7, 8). Verstoringen van de HHG-as leiden vaak tot amenorroe (4, 9).
Stress, voedingstekorten en ontsteking
Zowel primaire als secundaire amenorroe kan worden veroorzaakt door stress, gewichtsverlies of een laag vetpercentage, of overmatig bewegen. Eetstoornissen zoals anorexia of boulimia geven daarom vaak amenorroe. Andere chronische ziektes en ontsteking (zoals suikerziekte) kunnen ook amenorroe tot gevolg hebben.
Deze zaken (stress, te weinig voeding, ontsteking) onderdrukken namelijk de HHG-as en voorkomen de eisprong. Deze soort amenorroe heet ook wel functionele hypothalamische amenorroe (FHA). FHA wordt vaak gezien bij jongeren. De theorie is dat het de manier van het lichaam is om zich aan te passen aan een tekort aan energie of aan ontsteking (10).
Endokriene (hormonale) aandoeningen
Primaire en secundaire amenorroe kunnen onststaan als er problemen zijn in het complexe hormonale systeem. Dit zijn bijvoorbeeld problemen met hormonen in de HHG-as, of juist aandoeningen van andere endokriene (hormoon-producerende) klieren zoals de eierstokken. Dat komt voor bij PCOS of een aandoening van de schildklier. Als de baarmoeder niet goed reageert op hormonen kan dit ook tot amenorroe leiden. (1, 4)
Anatomische afwijkingen van het voortplantingsstelsel
Een andere veel voorkomende oorzaak van primaire amenorroe is het bestaan van anatomische afwijkingen in het voortplantingsstelsel. Met deze afwijkingen word je doorgaans geboren.
Een hymen imperforatus is bijvoorbeeld een afwijking waarbij het hymen (maagdenvlies) de volledige vaginale opening bedekt, waardoor die is afgesloten. Het maagdenvlies is een membraan dat normaal gesproken alleen rondom de vaginale opening aanwezig is (2).
Een ander voorbeeld is Müllerse aplasie. Bij deze aandoening worden de müllerse kanalen niet goed aangelegd wanneer je nog een embryo bent. Deze kanaaltjes ontwikkelen zich normaal gesproken tot de vrouwelijke geslachtsorganen. Bij Müllerse aplasie gebeurt dit dus niet goed, waardoor je mogelijk afwijkende of helemaal geen vagina, baarmoeder of allebei hebt. (11, 12)
Drugs en medicatie
Verschillende medicatie kan ervoor zorgen dat je menstruatie stopt. Amenorroe is bijvoorbeeld een veelvoorkomende bijwerking van antipsychotische en anti-epileptische medicijnen.
Opioïden (zoals morfine, oxycodon of heroïne) kunnen ook een oorzaak zijn, omdat gebruik op de lange termijn de HHG-as beïnvloedt. (13)
Tumoren en cysten
Ten laatste zijn tumoren en cysten een zeldzame oorzaak van zowel primaire als secundaire amenorroe. Cysten zijn vochtzakjes, een beetje als een kleine ballon gevuld met water. Beide soorten gezwellen kunnen de hormonale klieren of organen in het voortplantingsstelsel aantasten. Voorbeelden van zulke gezwellen zijn cysten of tumors van de eierstokken of vleesbomen in de baarmoeder (4).
Onderzoek en diagnose
Zoals je kunt zien aan de lijst van mogelijke oorzaken van amenorroe, zijn er veel redenen waarom je menstruatie uitblijft. Daarom zal je arts je een aantal vragen moeten stellen en je misschien lichamelijk moeten onderzoeken.
Je arts zal waarschijnlijk starten met de volgende vragen:
Je menstruaties in het verleden, inclusief regelmatigheid, lengte en hoeveelheid van het bloed
Eventuele medicatie die je gebruikt
Je algemene gezondheid, inclusief chronische ziektes of ziektes die in de familie lopen
Daarnaast zal je arts misschien een zwangerschap willen uitsluiten door een zwangerschapstest af te nemen.
Als je arts functionele hypothalamische amenorroe (FHA) vermoedt, dan vraagt die misschien ook naar eventuele stress die je momenteel hebt, je sport- en eetgewoontes en je gewicht, lengte en BMI (body mass index).
Tijdens het lichamelijk onderzoek zal je arts de structuur en ontwikkeling van je geslachtsorganen willen beoordelen. Een onderzoek vanaf de buitenkant, met een echo van je buik, is vaak voldoende hiervoor.
Tenslotte is een bloedonderzoek vaak deel van het onderzoek, waarmee je hormonen onderzocht kunnen worden. (1, 2, 4)
Behandeling van amenorroe
De behandeling van amenorroe is afhankelijk van de oorzaak. Sommige oorzaken kunnen behandeld worden middels bijvoorbeeld een kleine operatie, zoals bij een hymen imperforatus.
Andere oorzaken kunnen soms aangepakt worden door veranderingen in leefstijl, zoals je sport- en eetgewoonten aanpassen en leren omgaan met stress (14). Soms kan het helpen om op zoek te gaan naar een psycholoog die je kan helpen bij het verwerken van problemen die jou stress geven. Tenslotte kan hormoontherapie soms een uitkomst zijn, als er sprake is van een hormoonprobleem (1, 4)
Je arts zal dus op zoek gaan naar de oorzaak van je amenorroe en de beste behandeling voorstellen. Als de oorzaak fysiologisch (normaal) is, dan zal er geen behandeling nodig zijn en is afwachten genoeg (bijvoorbeeld als je zwanger bent of als je borstvoeding geeft).
Samenvattend zijn er veel verschillende redenen waarom je menstruatie mogelijk uitblijft. Zodoende zijn er ook veel mogelijke behandelopties. In elk geval is het een goed idee om contact op te nemen met je arts als je menstruatie uitblijft, zodat jouw geval kan worden uitgezocht.
Bronnen
Klein DA, Paradise SL, Reeder RM. Amenorrhea: A Systematic Approach to Diagnosis and Management. American Family Physician. 2019;100(1):39-48.
The practice committee of the American society for reproductive medicine. Current evaluation of amenorrhea. Fertility and Sterility. 2004;82 (Suppl. 1):33-39. DOI: 10.1016/j.fertnstert.2004.07.001
Mihm M, Gangooly S, Muttukrishna S. The normal menstrual cycle in women. Animal Reproduction Science. 2011;124(3-4):229-36. DOI: 10.1016/j.anireprosci.2010.08.030
Seppä S, Kuiri-Hänninen T, Holopainen E, Voutilainen R. MANAGEMENT OF ENDOCRINE DISEASE: Diagnosis and management of primary amenorrhea and female delayed puberty. European Journal of Endocrinology. 2021;184(6):R225-R242. DOI: 10.1530/EJE-20-1487
Pettersson F, Fries H, Nillius SJ. Epidemiology of secondary amenorrhea. I. Incidence and prevalence rates. American Journal of Obstetrics and Gynecology. 1973;117(1):80-86. DOI: 10.1016/0002-9378(73)90732-1
Oyola MG, Handa RJ. Hypothalamic-pituitary-adrenal and hypothalamic-pituitary-gonadal axes: sex differences in regulation of stress responsivity. Stress. 2017;20(5):476-494. DOI: 10.1080/10253890.2017.1369523
Howard SR, Dunkel L. Delayed puberty - phenotypic diversity, molecular genetic mechanisms, and recent discoveries. Endocrine Reviews. 2019;40(5):1285-1317. DOI: 10.1210/er.2018-00248
Parent AS, Teilmann G, Juul A, Skakkebaek NE, Toppari J, Bourguignon JP. The timing of normal puberty and the age limits of sexual precocity: variations around the world, secular trends, and changes after migration. Endocrine Reviews. 2003;24(5):668-693. DOI: 10.1210/er.2002-0019
The practice committee of the American society for reproductive medicine. Current evaluation of amenorrhea. Fertility & Sterility. 2008;90 (Suppl. 5):S219-S225. DOI: 10.1016/j.fertnstert.2008.08.038
Gonadotropins. LiverTox: Clinical and Research Information on Drug-Induced Liver Injury. Bethesda (MD): National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases; 2018.
Kapczuk K, Kędzia W. Primary Amenorrhea Due to Anatomical Abnormalities of the Reproductive Tract: Molecular Insight. International Journal of Molecular Sciences. 2021;22(21):11495. DOI: 10.3390/ijms222111495
ACOG Committee Opinion No. 728: Müllerian Agenesis: Diagnosis, Management, And Treatment. Obstetrics and Gynecology. 2018;131(1):e35-e42. DOI: 10.1097/AOG.0000000000002458
Lania A, Gianotti L, Gagliardi I, Bondanelli M, Vena W, Ambrosio MR. Functional hypothalamic and drug-induced amenorrhea: an overview. Journal of Endocrinological Investigation. 2019;42(9):1001-1010. DOI: 10.1007/s40618-019-01013-w
Abdelrahman HM, Feloney MP. Imperforate Hymen. In: StatPearls. Treasure Island, USA: StatPearls Publishing; 2022
Let op: de informatie die we hier voor je verzamelen is strikt voor educatieve doeleinden. Als je je niet goed voelt of als je enige klachten of vragen over je gezondheid hebt, neem dan alsjeblieft contact op met je arts of andere relevante zorgmedewerker. Wij geven geen medisch advies.
Comments