PCOS is een veelvoorkomende aandoening die tot een disbalans in je hormonen leidt. Dit kan problemen met de menstruatie en vruchtbaarheid veroorzaken.
Dit artikel wordt nog medisch beoordeeld.
Medewerkers
Auteurs Alizeh Ahsan en Lea Dörner
Reviewers Sophie Oppelt en Darina Obukhova
Redacteur Juliëtte Gossens
Vertaler Juliëtte Gossens
Polycystisch ovarieel syndroom, of PCOS, is een veelvoorkomende hormonale aandoening. Het komt voor bij 7 tot 15% van de vrouwen van vruchtbare leeftijd (1, 2).
Mensen met PCOS hebben een disbalans in de hormonen die de menstruatiecyclus en de ontwikkeling van voortplantingsorganen, zoals baarmoeder en eierstokken, aansturen. Iemand met PCOS maakt bijvoorbeeld een stuk meet luteïniserend hormoon (LH) aan. De meeste patiënten hebben ook een teveel aan testosteron. Gezonde eierstokken maken ook testosteron aan, maar de eierstokken van mensen met PCOS maken veel meer. Dit kan leiden tot klachten zoals overmatige haargroei. En zoals de naam van de aandoening suggereert, leiden deze hormoonproblemen vaak tot polycystische eierstokken (3).
In dit artikel
Wat zijn polycystische eierstokken?
Nou vraag je je misschien af: wat zijn polycystische eierstokken?
Elke maand komt er tijdens de eisprong bij de meeste gezonde mensen met eierstokken een volwassen eitje vrij voor bevruchting. Dit is deel van de menstruatiecyclus.
Maar bij mensen met PCOS kunnen er een heleboel kleine cysten ontstaan in de eierstokken. Cysten zijn kleine zakjes gevuld met vocht. De cysten zijn meestal zo'n 7 tot 10 millimeter in diameter (4). De cysten bevatten onrijpe eitjes die de eisprong bemoeilijken. Dit kan ervoor zorgen dat iemand amenorroe krijgt (je menstrueert dan niet terwijl het eigenlijk wel zou moeten). Een onregelmatige menstruatiecyclus kan ook een gevolg zijn. De eierstokken worden soms groter door toedoen van de cysten (3).
Veel mensen hebben polycystische eierstokken. Dat betekent niet meteen dat je PCOS hebt. Maar de kans is dan wel groter. Sommige mensen met PCOS hebben helemaal geen cysten op de eierstokken. In dat geval hebben ze wel andere tekenen van PCOS, zoals een onregelmatige menstruatie en hoge testosteronspiegels.
Wat kan PCOS veroorzaken?
De oorzaak van PCOS ligt bij een disbalans van de geslachtshormonen. De menstruatiecyclus en de ontwikkeling van de voorplantingsorganen (baarmoeder en eierstokken) worden aangestuurd door verschillende hormonen, de geslachtshormonen (5). Omdat ze zo belangrijk zijn voor de gezondheid van het voortplantingssysteem, hebben afwijkingen aan die hormonen vaak consequenties.
Mensen met PCOS hebben meestal hogere androgeenspiegels. Androgenen zijn hormonen zoals testosteron. Gewoonlijk hebben alleen mannen en mensen met zaadballen hoge spiegels van deze hormonen. De meeste vrouwen en mensen met eierstokken maken maar kleine hoeveelheden hiervan aan. Als je er teveel van aanmaakt, wordt de menstruatiecyclus in de war geschopt en blokkeert het je eisprong. (6)
Wetenschappers weten nog niet zeker wat nu precies deze disbalans veroorzaakt. Waarschijnlijk is er niet één oorzaak aan te wijzen, maar gaat het om een combinatie van factoren zoals leefstijl en genen.
Onderzoekers denken dat genen meespelen omdat het een risicofactor is om PCOS te ontwikkelen, als er iemand in je familie ook PCOS heeft (2, 7).
Recent onderzoek laat ook zien dat PCOS gerelateerd is aan problemen met insuline. Insuline is een heel belangrijk hormoon dat een rol speelt in het metabolisme en de regulatie van de bloedsuikerspiegel. Daarom hebben mensen met suikerziekte en mensen met obesitas een hoger risico op PCOS, omdat bij deze mensen ook de insulinehuishouding verward is. De relatie tussen gewicht en PCOS is nog niet zo duidelijk, omdat PCOS het makkelijker maakt om aan te komen. Of een hoog gewicht PCOS veroorzaakt, of dat PCOS een hoog gewicht veroorzaakt, is dus niet duidelijk. (5-7)
Klachten en gevolgen van PCOS
PCOS kan verschillende klachten geven die verschillen per persoon.
Cysten in de eierstokken komen veel voor bij PCOS, zoals we eerder uitlegden. Als die groot worden, kan er pijn of discomfort ontstaan omdat ze op andere organen drukken.
Daarnaast kunnen de verhoogde geslachtshormonen leiden tot onregelmatigheden in je menstruatiecyclus, omdat de eisprong wordt bemoeilijkt. Je kan daardoor onregelmatig gaan menstrueren of zelfs compleet stoppen met menstrueren (amenorroe).
De afwezigheid van een eisprong maakt ook bevruchting onmogelijk. Dit kan het moeilijk maken om zwanger te worden. Daarom zorgt PCOS soms voor onvruchtbaarheid. (3, 4, 6)
Naast de effecten op de voortplanting kan PCOS ook leiden tot acne, aankomen in gewicht, meer haargroei op het lichaam en in het gezicht (hirsutisme) en een hoge bloeddruk (4, 7). PCOS veroorzaakt ook een laaggradige ontsteking in het lichaam, wat kan leiden tot problemen met het metabolisme, zoals suikerziekte en hart- en vaatziekten (7).
Diagnose van PCOS
Voor een diagnose van PCOS bij volwassenen moet je voldoen aan tenminste twee van de volgende criteria:
Onregelmatige of afwezige menstruatie
Verhoogde androgeenspiegels (testosteron)
Polycystische eierstokken
Een belangrijk onderwerp in het kader van een diagnose is de regelmatigheid van je menstruatiecyclus. Je kunt jezelf de volgende vragen stellen:
Heb ik de laatste tijd regelmatig een menstruatie gehad?
Hoe lang duurt mijn cyclus normaal?
Heb ik menstruaties gemist?
Apps kunnen je helpen om je menstruatiepatronen in de gaten te houden, waardoor je gemakkelijker antwoord kunt geven op bovenstaande vragen. Je kan de data van je menstruaties natuurlijk ook in een schriftje of op je kalender schrijven als je je niet comfortabel voelt met apps (bijvoorbeeld door wetgeving in jouw land, zoals wetgeving tegen abortus).
Omdat PCOS kan worden veroorzaakt door genetische factoren zal je arts waarschijnlijk ook vragen naar familieleden die PCOS hebben.
Om vast te stellen of je verhoogde androgenen hebt, is bloedonderzoek nodig. Naast de geslachtshormonen worden er misschien nog andere stoffen geprikt om andere aandoeningen uit te sluiten.
Je arts zal misschien ook een echo of andere beeldvorming aanraden om te zien of je polycystische eierstokken hebt. Maar polycystische eierstokken kunnen ook voorkomen als je geen PCOS hebt. Als je polycystische eierstokken hebt, betekent dat dus niet per se dat je PCOS hebt. (7, 8)
Belangrijk om te weten is dat het bij tieners vaak lastig is om een diagnose van PCOS vast te stellen. Klachten zoals acne (puistjes) of een onregelmatige menstruatie zijn vaak normaal op die leeftijd. De puberteit kan ook zwelling of cysten van de eierstokken veroorzaken. Mogelijk heeft de tiener in kwestie dan een risico om PCOS te ontwikkelen. Je arts kan dan aanraden om regelmatig voor controle te komen en de klachten in de gaten te houden. (8)
Behandeling van PCOS
Mensen met PCOS of een risico op PCOS kunnen de aandoening vaak onder controle houden met wat meer kennis, medicatie en een gezonde leefstijl.
Onderwijs en gemeenschap
Kennis over PCOS is essentieel omdat de diagnose vaak leidt tot zorgen en vragen. Als er iets onduidelijk is, laat dit dan weten aan je arts! Omdat veel mensen PCOS hebben zijn er in veel landen patiëntengroepen te vinden. Je kunt je bij eentje aansluiten om steun te vinden bij anderen met PCOS. Soms helpt dit om met je klachten om te gaan. (9)
Leefstijl
Het is voor iedereen belangrijk om gezond te leven, maar zeker als je een aandoening hebt die je stofwisseling wat in de war kan gooien. Blijf elke dag je lichaam bewegen en voeg fruit, groente en vezels toe aan je dieet
(7, 8, 10). Als je niet goed weet hoe je dit het beste kan aanpakken, kan een diëtist uit de buurt je daarmee helpen.
Het is ook een goed idee om wat spieren op te bouwen, omdat spierweefsel je lichaam gevoeliger maakt voor insuline (13). Dit kan je risico op diabetes verlagen. Als je niet weet hoe je dit moet doen, vraag dan je arts of fysiotherapeut voor advies.
Medicatie
Als je PCOS hebt, dan heb je misschien medicatie nodig om al je klachten te behandelen. Je kan samen met je arts bekijken of dit nodig is. Klachten bij PCOS verschillen per persoon, dus jij hebt misschien iets anders nodig dan iemand anders met PCOS.
Hormoonbehandelingen worden soms gebruikt. Dit is medicatie die de menstruatiecyclus kan reguleren, de testosteronspiegel kan verlagen, acne kan verbeteren en je vruchtbaarheid kan verbeteren. Een voorbeeld van zulke medicatie is de bekende anticonceptiepil. Deze pil bevat oestrogeen en progestin (8, 11). Die hormonen kunnen veel van de PCOS klachten verhelpen. Je arts kan bekijken of de pil geschikt is voor jou. En als je geen goede eisprong hebt, heb je misschien extra medicatie nodig om die te verbeteren in het geval dat je zwanger wil worden.
Als je PCOS hebt en insulineresistentie dan heb je misschien ook daarvoor medicatie nodig. Hiervoor wordt vaak metformine gebruikt. Dit medicijn verlaagt je bloedsuikerspiegel en wordt ook gebruikt als behandeling voor suikerziekte. (12)
PCOS is een syndroom dat bij veel vrouwen, meisjes en andere mensen met eierstokken voorkomt. Welke klachten je hierbij hebt kan verschillen. Daarom zijn er veel behandelingsopties mogelijk. Er zit zo goed als zeker iets bij dat jou kan helpen!
Foto's door © CreateHERStock en © Cliff Booth
Bronnenlijst
Ortiz-Flores AE, Luque-Ramírez M, Escobar-Morreale HF. Polycystic ovary syndrome in adult women. Medicina Clínica. 2019;152(11):450-7. DOI: 10.1016/j.medcli.2018.11.019
Collée J, Mawet M, Tebache L, Nisolle M, Brichant G. Polycystic ovarian syndrome and infertility: overview and insights of the putative treatments. Gynecological Endocrinology. 2021;37(10):869-74. DOI: 10.1080/09513590.2021.1958310
Patel S. Polycystic ovary syndrome (PCOS), an inflammatory, systemic, lifestyle endocrinopathy. The Journal of Steroid Biochemistry and Molecular Biology. 2018;182:27-36. DOI: 10.1016/j.jsbmb.2018.04.008
Balen A. Pathogenesis of polycystic ovary syndrome--the enigma unravels? Lancet. 1999;354(9183):966-7. DOI: 10.1016/S0140-6736(99)00218-4
Spaziani M, Tarantino C, Tahani N, Gianfrilli D, Sbardella E, Lenzi A, et al. Hypothalamo-Pituitary axis and puberty. Molecular and Cellular Endocrinology. 2021;520:111094. DOI: 10.1016/j.mce.2020.111094
Xu Y, Qiao J. Association of Insulin Resistance and Elevated Androgen Levels with Polycystic Ovarian Syndrome (PCOS): A Review of Literature. Journal of Healthcare Engineering. 2022;2022:9240569. DOI: 10.1155/2022/9240569
Balen A, Michelmore K. What is polycystic ovary syndrome?: Are national views important? Human Reproduction. 2002;17(9):2219-27. DOI: 10.1093/humrep/17.9.2219
Witchel SF, Oberfield SE, Peña AS. Polycystic Ovary Syndrome: Pathophysiology, Presentation, and Treatment With Emphasis on Adolescent Girls. Journal of the Endocrine Society. 2019;3(8):1545-73. DOI: 10.1210/js.2019-00078.
Trent ME, Rich M, Austin SB, Gordon CM. Fertility concerns and sexual behavior in adolescent girls with polycystic ovary syndrome: implications for quality of life. Journal of pediatric and adolescent gynecology. 2003;16(1):33-7. DOI: 10.1016/s1083-3188(02)00205-x
Ells LJ, Rees K, Brown T, Mead E, Al-Khudairy L, Azevedo L, et al. Interventions for treating children and adolescents with overweight and obesity: an overview of Cochrane reviews. International journal of obesity. 2018;42(11):1823-33. DOI: 10.1038/s41366-018-0230-y
Al Khalifah RA, Florez ID, Dennis B, Thabane L, Bassilious E. Metformin or oral contraceptives for adolescents with polycystic ovarian syndrome: a meta-analysis. Pediatrics. 2016;137(5). DOI: 10.1542/peds.2015-4089
Wang T, McNeill AM, Chen Y, Senderak M, Shankar RR. Metformin prescription patterns among US adolescents aged 10-19 years: 2009-2013. Journal of Clinical Pharmacy and Therapeutics. 2016;41(2):229-36. DOI: 10.1111/jcpt.12379
Srikanthan P, Karlamangla AS. Relative Muscle Mass Is Inversely Associated with Insulin Resistance and Prediabetes. Findings from The Third National Health and Nutrition Examination Survey. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism. 2011;96(9):2898-2903. DOI: 10.1210/jc.2011-0435
Let op: de informatie die we hier voor je verzamelen is strikt voor educatieve doeleinden. Als je je niet goed voelt of als je enige klachten of vragen over je gezondheid hebt, neem dan alsjeblieft contact op met je arts of andere relevante zorgmedewerker. Wij geven geen medisch advies.